Yatak yarası(bası yarası), basınç ve sürtünme ile ya da yalnızca basınç ile meydana gelen bir doku hasarıdır. Bir bölgenin uzun süre basınca ya da sürtünmeye maruz kalması sonucunda ortaya çıktığı için aynı zamanda bası yarası olarak da adlandırılır.
Tıptaki adı ise dekübitüs veya dekübit ülseridir. Bu yazımızda yatak yarası ve bakımı hakkında çeşitli bilgiler edinerek donanım sahibi olabilir nedir ve nasıl oluşur gibi sorularınıza yanıtlar bulabilirsiniz.
Yatak Yarası Neden Olur?
Genellikle kemik çıkıntıların olduğu bölgede ortaya çıkan yatak yarasına, vücut ağırlığının oluşturduğu baskı ile uzun süre basınca maruz kalma durumu neden olur. Kemik çıkıntı ile yatak arasında kalan dokuda bir süre sonra hasar oluşur. Hareketsiz kalmaya devam eden vücutta bir süre sonra yara oluşumu başlar.
Sürtünmenin fazla olması, cildin nemli kalması yatak yarasının oluşumunu hızlandırır. Aynı doku yüzeyinde basınca maruz kalmaya bağlı olarak 1-2 gün içerisinde bası yarası oluşabilir ve erken müdahale yapılmazsa hızlı bir şekilde ilerler.
Ayrıca dış yüzeyde oluşmaya başlayan yara aslında olduğunu durumdan çok daha kötü bir durumdadır çünkü deri altında çok daha büyük bir tahribat vardır. Bu nedenle,yaranın durumu önemsenmeli ve gerekli mecralardan yardım alınmalıdır.
Yatak Yarası Nasıl Önlenir?
Yatağa ya da sandalyeye bağlı hastalarda, yatak yarasının oluşmaması için birçok önlem alınması gerekir. Eğer hasta hareket edebiliyor ya da kısmi hareketini sağlayabiliyorsa hareket etmeye teşvik edilmeli ve kendi yaşamsal faaliyetlerini yapması konusunda desteklenmelidir.
Hiç hareket edemeyen hastalar ise hasta bakıcılar, refakatçılar tarafından özel olarak ilgilenilmeli ve hareket ettirilmesi sağlanmalıdır. Bununla beraber hasta hareket ederken ya da ettirilirken pozisyon değiştirmesine özen gösterilmelidir.
Topuk ve kalça gibi kemik çıkıntılarının fazla olduğu bölgelere özel olarak dikkat edilmelidir. Hastanın mevcut durumuna bağlı olarak, bir pozisyonda 2 saatten fazla kalınmamalıdır. Sırt üstü yatma, 30° derece yan yatma, ve 60° yan yatma gibi pozisyonlar yaranın oluşmaması için etkili olacaktır.
Oturma pozisyonu, yan yatma pozisyonu ve sırt üstü yatma pozisyonu alacak hastalar ,topuktaki basıncı engellemek için ayaklarının altına ya da yanına yastık koymalıdırlar. Beslenme ve cilt bakımı bası yarası oluşmaması için önemlidir.
Fazla kilo veya az kilo yatak yarası için oldukça tehlike arz etmektedir. Bu yüzden dengeli ve sağlıklı bir beslenme bu yaraların oluşmaması için olmazsa olmazlardandır.
Cilt bakımında ise yüzeyin ıslaklığa, kuruluğa ya da sürtünmeye tabi tutulmaması gerekir. Islak cilt için silinme işleminden yumuşak bir bez ile tamponlama işlemi daha uygun olacaktır. Kuru cilt için ise ilgili kremlerle nemlendirilmesi, tahriş olması önlenmelidir.
Yatak Yarası Evreleri
Yatak yarasının da birçok hastalıkta seyrettiği gibi birçok evresi vardır. Bu evreler dört adet olup, hastalığın süresine göre değişmektedir. Birinci evrede cilt kızarıktır ve sıcaktır. Kaşıntı gibi belirtileri olabilir. Eğer kızarıklığa neden olan basınç ortadan kaldırılırsa yara oluşumu gözlenmez.
İkinci evrede ise kabacıklar ve ağrılı şişkinlikler görülebilir. Basınç ortadan kaldırıldığı takdirde kısa bir sürede yara iyileşebilir. Üçüncü evrede ciltte krater benzeri bir yapı bulunabilir. Bu evrede aynı zamanda ağır kokulu yeşil veya sarı bir sıvı gözükebilir. Bu yüzeyin enfeksiyon kaptığının belirtisidir.
Bu evrede ağrı gözlenmez çünkü ağrının olduğu bölgedeki sinirler ölmüştür. İyileşme süresi ayları alabilir. Son evre yani dördüncü evrede çok ciddi bir enfeksiyon oluşumu gerçekleşebilir. Kaslar ve tendonlar gözükebilir, cilt kemik kısmına kadar hasarlı olabilir.
Enfeksiyon kaptığı için bakımı ve iyileşmesi çok uzun sürebilir. Önlem alınmazsa bu enfeksiyon vücudun farklı bölgelerine yayılabilir.
Yatak Yarası Tedavisi Nasıl Olur?
Yara üzerindeki basıncı azaltmak, yarayı inceltmek, enfeksiyonu kontrol etmek ya da önlemek, ağrıyı dindirmek, hastanın yemek ve temizlik gibi ihtiyaçlarını karşılamak bası yarası tedavisinin başlıca unsurlarındandır.
Öncelikle tedavi için bir ekip gereklidir. Bu ekip disiplinli ve planlı olmalıdır.
Hekim: tedaviyi sürecini planlamalı ve takip etmelidir.
Evde bakım hemşiresi veya doktoru: Yara konusunda tecrübeli ve uzman olmalıdır.
Tıbbi asistan ya da hemşire: Yarayı iyileştirmek adına takviye bakım sağlaması gerekmektedir.
Fizik Tedavi Uzmanı: Yara iyileşirken hareketliliği koordine edebilmelidir.
Dermatolog: Cildin iyileşirken ve sonrasındaki sürecini takip etmelidir.
Diyetisyen: Hastanın beslenme durumunu denetlemelidir.
Sinir Cerrahı ve Ortopedik Cerrah: Olası bir doku kaybı ya da önlenemez bir hareket kaybı için hastalığın seyrini takip etmelidirler.
Bası Yarası Tedavisi
Yatak yarası tedavisinde ilk olarak yaranın üstündeki basınç kaldırılıp, destek aparatları kullanıldıktan sonra yaranın seyrine göre yaranın temizlenmesi ve sarılması gerekmektedir.
Eğer yaranın olduğu bölgede aşırı bir hasar oluşmamışsa, yara temizlenmeli, yıkanmalı akabinde de kuru kalmalıdır. Kıyafet ve çarşaf değişimlerinde yaralar tekrar temizlenmeli, su veyahutta tuzlu su ile yıkanmalıdır.
Bandaj kullanımı ise yara için yararlı ve pratik methodlardan birisidir. Bandaj yaranın nemli kalmasını ve kenarlarının kuru kalmasını sağlar. Yarayı dışarıdaki enfeksiyonlara karşı korur ve yayılmasını önler. Yaranın açık kalmasından ziyade bandajla sarılması yaranın doku kaybı olmaksızın iyileşmesine de olanak verir.
Eğer bu adımların dışında yarada hasarlı bir doku varsa yüzey hasarlı dokudan arındırılmalı ve temizlenmelidir. Aksi takdirde yara ve yaranın olduğu bölge iyileşmeyecek ve enfeksiyon riski artacaktır. Bunun için bir doktor yardımı alınmalıdır. Bu gibi etmenlerin dışında farmakolojik tedavinin de seyrini izlemek gerekmektedir.
Ağrıyı azaltan ve enfeksiyon karşıtı ilaçlar hastalığın olumlu seyretmesi için aracı olacaktır. Yaranın diğer tedavilere cevap vermediği zamanlarda ,ameliyat gerekli olabilmektedir.
Yatak Yarası Nasıl Geçer?
Üstteki maddelerde de belirtildiği gibi yatak yarasının geçmesi için birçok prosedür uygulamak gereklidir.
Hastanın belli periyotlarla farklı pozisyonlarda yatmasını sağlamak, ciltteki kirliliği, nemi ve enfeksiyonu yok etmek, yatak temizliğine özen göstermek, hastalar için özel olarak üretilen yatak ve yastıkları kullanmak, kişinin protein ve vitamin alımına dikkat etmek, hastanın egzersiz yapmasını sağlamak ve ileri seviye yaralar için cerrahi müdaheleye başvurmak yatak yarasının geçmesi için gerekli adımlardır.
